Τα ρεύματα στη ζωγραφική

Αυτό που ονομάζουμε μοντέρνα τέχνη διαμορφώθηκε μέσα από το αίσθημα του ανικανοποίητου. Οι τυπικές τεχνικές και τα συντηρητικά μοτίβα, δεν είχαν πλέον θέση στο πέρασμα από τον 19ο στον 20ο αίωνα. Όσο τρελά και να έμοιαζαν στην αρχή τα κινήματα της μοντέρνας τέχνης , επρόκειτο για επαναλαμβανόμενες προσπάθειες να ξεπεραστεί το αδιέξοδο στο οποίο είχαν επέλθει οι καλλιτέχνες. Σίγουρα αξίζει να γνωρίσουμε μερικά από αυτά.



                        ΕΞΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ

Ετυμολογία : Ο όρος προέρχεται από τον λατινική λέξη  expressio, -onis που σημαίνει έκφραση αφού μέσα από τα εξπρεσιονιστικά έργα αναδύεται η απόλυτη κυριαρχία του ενστίκτου για έκφραση.

Χαρακτηριστικά κινήματος: Ανήκει στην μοντέρνα τέχνη αφού αναπτύχθηκε στις αρχές του 20^ου αιώνα. Σύμφωνα με τον εξπρεσιονισμό η πραγματικότητα δεν αναπαρίσταται με ρεαλιστικό τρόπο. Αντιθέτως, παραμορφώνεται και αλλοιώνεται από τα δυσάρεστα συναισθήματα όπως η αγωνία και η μελαγχολία. Επίσης παρατηρείται η χρήση του χρώματος με παθιασμένο τρόπο και πλήθος αντιθέσεων.

Πού εντοπίζεται : Το κίνημα γνώρισε την μεγαλύτερη ανάπτυξη στην Γερμανία παρά το γεγονός ότι δεν υπήρξε ποτέ μια συγκεκριμένη ομάδα καλλιτεχνών που να αυτοαποκαλούνται εξπρεσιονιστές. Ωστόσο, κοινά χαρακτηριστικά εξπρεσιονισμού παρατηρούνται στο έργο των ζωγράφων Μουνκ, Βαν Γκογκ, Καντίνσκι, Νόλντε, Κοκόσκα κ.ά. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο εξπρεσιονισμός αποτέλεσε σκαλοπάτι για το πέρασμα στον αφαιρετικό εξπρεσιονισμό και εν τέλει στην σύγχρονη αφηρημένη τέχνη.

Πώς προέκυψε : Η τέχνη των κλασσικών προγενέστερων ζωγράφων φάνταζε στα τέλη του 19^ου αιώνα υποκριτική και ανειλικρινής. Στόχος του εξπρεσιονιστή ήταν να αφουγκραστεί τη δυστυχία, την ασχήμια της ψυχής και του κόσμου και να την αποτυπώσει.

Κάτι ακόμη : Τέλος, ο εξπρεσιονισμός, λέγεται, ότι μπορεί να εκφραστεί και στη λογοτεχνία (πχ στα μυθιστορήματα του Φραντς Κάφκα), ακόμη και στη μουσική (Σένμπεργκ, Βέμπερν, Μπεργκ).



                             ΙΜΠΡΕΣΙΟΝΙΣΜΟΣ

  
Ετυμολογία : Η αφορμή για την ονομασία του συγκεκριμένου κινήματος στάθηκε ένα έργο του Μονέ σε μια έκθεση του 1874 μαζί με άλλους καλλιτέχνες. Ο τίτλος του έργου ήταν «Impression: Soleil levant» (Εντύπωση: Ανατολή) ο οποίος φάνηκε σε έναν κριτικό έργων τέχνης ιδιαίτερα γελοίος και αναφέρθηκε στην ομάδα των ζωγράφων με τη λέξη «Οι Ιμπρεσιονιστές». Φασικά με την πάροδο του χρόνου η ειρωνική χροιά της λέξης ξεχάστηκε και η ομάδα υιοθέτησε τον όρο.

Χαρακτηριστικά : Περισσότερο εξωστρεφής από τον εξπρεσιονισμό που δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στις εσωτερικές ψυχικές καταστάσεις. Ο ιμπρεσιονισμός ενδιαφέρεται κυρίως για το εξωτερικά εντυπωσιακό και ωραίο που επιτυγχάνεται με πολυάριθμες και εμφανείς πινελιές.  Οι υπηρέτεςτου ιμπρεσιονισμού επιθυμούν να συλλάβουν μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή κι έτσι δεν προλαβαίνουν να ξεχωρίσουν τα χρώματα και να δώσουν έμφαση στις λεπτομέρειες · δεν περιμένουν να στεγνώσει το χρώμα κι έτσι δημιουργείται ένα συνονθύλευμα χρωμάτων. Προτιμούν τις βασικές και κυρίως τις φωτεινές αποχρώσεις και αποφεύγουν το μαύρο.

Πώς προέκυψε : Αναπτύχθηκε στη Γαλλία την εποχή του Ναπολέοντα του Γ’, όταν η Ακαδημία Καλών Τεχνών απορρίπτει σχεδόν τα 3/5 από τα έργα τέχνης της εποχής. Από το 1863 και μετά το Σαλόν των Απορριφθέντων γίνεται θεσμός κι εκεί εκτίθενται οι πίνακες που το κοινό και οι κριτικοί δυσκολεύονται να αποδεχτούν. Τα απορριφθέντα έργα προέρχονται κυρίως από τους Κλωντ Μονέ, Πιερ Ωγκύστ Ρενουάρ και Άλφρεντ Σίσλεϋ που αρνούνται να ακολουθήσουν  τις συντηρητικές τεχνικές της εποχής και προτιμούν να δώσουν πνοή σε ένα κίνημα που απορρίπτει τον ρομαντισμό. Στην μικρή αυτή ομάδα ιμπρεσιονιστών προστίθενται εν καιρώ και οι Εντουάρ Μανέ, ο Εντγκάρ Ντεγκά, καθώς και ο Πωλ Σεζάν.

Κάτι ακόμη :  Έχει ειπωθεί πως οι πρώτοι επισκέπτες των εκθέσεων των Ιμπρεσιονιστών κολλούσαν τη μύτη τους στο μουσαμά και δεν έβλεπαν τίποτα, παρά μόνο ένα χάος από τυχαίες πινελιές. Γι’ αυτό πίστεψαν πως αυτοί οι ζωγράφοι είναι τρελοί…  Έτσι, πέρασε αρκετός καιρός μέχρι το κοινό να απομακρυνθεί αρκετά ώστε να εκτιμήσει έναν ιμπρεσιονιστικό πίνακα. Ευτυχώς, όχι τόσος πολύς ώστε ειδικά ο Μονέ και ο Ρενουάρ να μην μπορέσουν να χαρούν τους καρπούς της νίκης τους.

Ένδον σκάπτε: Η αληθινή ευτυχία κατοικεί μέσα μας

Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος
για τα ωραία και μεγάλα έργα
η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα
ενθάρρυνσι κ’ επιτυχία να σε αρνείται·
να σ’ εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες,
και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.
Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις,
(η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις),
και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,
και πηαίνεις στον μονάρχην Aρταξέρξη
που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,
και σε προσφέρει σατραπείες και τέτοια.
Και συ τα δέχεσαι με απελπισία
αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.
Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι’ άλλα κλαίει·
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,
τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε·
την Aγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.
Aυτά πού θα σ’ τα δώσει ο Aρταξέρξης,
αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία·
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις.
(Κωνσταντίνος Π.Καβάφης)

-

Άλλα ζητεί η ψυχή μας, γι’ άλλα κλαίει… Και η απόγνωση αυτή φωτογραφίζεται με απόλυτη σαφήνεια στους στίχους της Σατραπείας του Κ. Καβάφη. Δεν πιστεύω πως πρόκειται για το αίσθημα του ανικανοποίητου. Πρόκειται για την έλλειψη της συνειδησιακής ωριμότητας, για ψυχική δυσαρμονία.
Τελικά, νομίζω, πως η ισορροπία της ψυχής και η συναισθηματική-κοινωνική νοημοσύνη του ατόμου έγκειται κυρίως στην κατανόηση πως η κοινωνία-όσο τέλεια κι αν είναι αυτή- αδυνατεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες του κάθε μέλους της. Πόσοι όμως είναι αυτοί οι οποίοι συμβιβάζονται με αυτήν την ιδέα, συνθηκολογούν και συνειδητά θυσιάζουν ένα μέρος της ελευθερίας τους; Αρχίζω να πιστεύω πως τις περισσότερες φορές ο συμβιβασμός αυτός αποτελεί προϊόν καταναγκασμού. Το μεγαλύτερο μέρος των επιθυμιών, των αναγκών και των εγγενών δυνατοτήτων μας παραμένουν θαμμένες μέχρι το τέλος της ζωής μας. Όμως, κάθε ανθρώπινο ον έχει βούληση και αν αγωνιστεί, μπορεί να αποκτήσει ελεύθερη βούληση. Αρκεί να καταλάβει. Να γνωρίσει. Αρκεί η γνώση να γίνει αυτεπίγνωση και το οίδα να γίνει σύνοιδα.
Μοιάζουμε, λένε, σαν τα παγόβουνα που μόνο την κορυφή τους μπορούμε να δούμε. Μόνο το 1/8 των αναγκών μας φέρνουμε στην επιφάνεια. Τα 7/8 τα αγνοούμε… Ίσως να είναι αλήθεια πως πάντοτε φοβόμαστε αυτό που δεν κατανοούμε και υποσυνείδητα το θέτουμε σε δεύτερη μοίρα. Πόσο δυσάρεστο όμως είναι να συμβαίνει αυτό με τον ίδιο μας τον εαυτό; Η αποτυχία μας να φωτίσουμε τις σκοτεινές πτυχές μας και η αδυναμία μας να αποσυμβολίσουμε τα μηνύματα που εκείνος μας στέλνει μας καθιστούν ευάλωτους και μονόπλευρους.
Είναι μεγάλη συμφορά, λέει ο ποιητής, να είσαι φτιαγμένος για τα ωραία και τα μεγάλα έργα, να έχεις την ικανότητα να δημιουργήσεις κάτι σπουδαίο και οι συγκυρίες της ζωής να σου στερούν την πολύτιμη εκείνη ευκαιρία που θα σου έδινε την απαραίτητη ενθάρρυνση για να δείξεις την σπουδαιότητα του ξεχωριστού σου “είναι”. Παρολ’ αυτά υποστηρίζω θερμά πως πρόκειται περισσότερο για προσωπική ευθύνη παρά για αποτέλεσμα μιας σειράς γεγονότων. Πρόκειται για την επιλογή της εύκολης λύσης, για το συμβιβασμό και την απόφαση να εγκαταλείψει κανείς τα όνειρά του… Και τότε αποδέχεται με -φαινομενική- ευγνωμοσύνη τα δώρα του Πέρση Βασιλιά. Η απελπισία όμως για την κατάντια αυτή κατοικεί μέσα του γιατί η εναλλακτική επιλογή δεν έχει την ίδια αξία. Αποτελεί μεν μια λύση ικανοποιητική όμως ταυτίζεται και με την εγκατάλειψη των ονείρων του, των πραγματικών επιθυμιών του και των στόχων του. Την εγκατάλειψη ό, τι πολυτιμότερου είχε.


Άρθρο μου στο: frapress.gr

Διαβάζοντας τους πίνακες… πίσω από τους πίνακες

Ανάμεσα στα 2.300 έργα που στεγάζονται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου -καλύπτοντας την περίοδο από τα μέσα του 13ου αιώνα έως το 1900- φιλοξενείται και «Ο γάμος των Αρνολφίνι» που πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς πίνακες. Πόσο μάλλον αν γνωρίζει κανείς τους συμβολισμούς του.
 
Τα έντονα περιγράμματα, η αυστηρή προοπτική και η τολμηρή απεικόνιση της ομορφιάς του ανθρώπινου σώματος που παρατηρείται στους φλωρεντινούς ζωγράφους του 15^ου αιώνα αντικαθίσταται στο Βορρά από την εμμονή για αναπαράσταση των αληθινών λεπτομερειών του φυσικού τοπίου και των πραγμάτων. Εκπρόσωπος της Φλαμανδικής σχολής ο Γιαν Βαν Άικ, επιθυμούσε να αποδώσει με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τον ορατό κόσμο, ενώ φημολογείται πως ο ίδιος εφηύρε την ελαιογραφία. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα η ανάμειξη των χρωμάτων, τα οποία υπήρχαν μόνο σε μορφή σκόνης, γινόταν κυρίως με αυγό (τεχνική αυγοτέμπερας) · μια τεχνική που δεν κάλυπτε τις προσδοκίες των ζωγράφων των Κάτω Χωρών που κυνηγούσαν την ακρίβεια, την λεπτομερή αναπαράσταση και το σταδιακό πέρασμα των χρωμάτων μέσω της φωτοσκίασης. Η ανάμειξη των χρωμάτων σε μορφή σκόνης με λάδι αντί για αυγό δημιούργησε πίνακες εντυπωσιακούς και παραστάσεις που μοιάζουν τραβηγμένες με φωτογραφικό φακό. Μια τέτοια έκφραση της πραγματικότητας αποτελεί «Ο αρραβώνας των Αρνολφίνι» (ή «Πορτραίτο των Αρνολφίνι»). Έχει ειπωθεί πως πρόκειται για μια προσωπογραφία-καταγραφή της σημαντικής στιγμής των αρραβώνων, όπως θα αναλάμβανε να κάνει σήμερα ένας συμβολαιογράφος. Ο Γιαν βαν Άικ κατάφερε χάρη στη νέα τεχνική να αποδώσει ρεαλιστικά την έννοια του βάθους αλλά και να συμπεριλάβει συμβολικά στοιχεία που προκάλεσαν κατά καιρούς αμφιλεγόμενες ερμηνείες.

Για παράδειγμα, παραθέτω κάποια από τα οποία προκαλούν ενδιαφέρον:  τα ώριμα φρούτα δεν δηλώνουν παρά την έννοια της φθοράς και του θανάτου ή κατά άλλες θεωρίες την γονιμότητα και την πτώση του ανθρώπινου γένους από τον παράδεισο · πιο απλά αποτελούν ένδειξη πλούτου αφού η εισαγωγή τους στις Κάτω Χώρες ήταν ιδιαίτερα ακριβή. Το ένα και μοναδικό κερί που είναι αναμμένο συμβολίζει την ματιά του Θεού ή ενός ιερού φαντάσματος και το σκυλάκι αποτελεί σύμβολο συζυγικής πίστης ή ακόμα και την επιθυμία του ζευγαριού να αποκτήσει απογόνους. Τέλος, η επιλογή των χρωμάτων δεν είναι τυχαία αφού το κόκκινο συνδέεται με την σαρκική ένωση και την αγάπη, το πράσινο του φορέματος εκφράζει την ελπίδα και το λευκό κάλυμμα στα μαλλιά της κοπέλας  την αγνότητά της. Μάλιστα, η νεαρή γυναίκα έχει μόλις τοποθετήσει το δεξί της χέρι στο αριστερό χέρι  του Αρνολφίνι, ο οποίος ετοιμάζεται με το δεξί του χέρι να κρατήσει την σύζυγό του πλέον, σαν ένα τεκμήριο της ένωσής τους.

Ο ζωγράφος επιλέγει με δύο τρόπους να δηλώσει την παρουσία του τη στιγμή των αρραβώνων : αν παρατηρήσουμε καλύτερα το έργο, θα διαπιστώσουμε πως η μορφή του σχηματίζεται στον καθρέπτη που βρίσκεται στον τοίχο του δωματίου πίσω από το ζευγάρι, λαμβάνοντας την ίδια θέση με τους παρατηρητές, ενώ επιβεβαιώνει την νομική εγκυρότητα του γάμου με την λατινική φράση :  "Johannes de Eyck fuit hic 1434" (Ο Γιαν Βαν Άικ ήταν εδώ 1434).
Από ένα έργο του 15^ου αιώνα θα ήταν παράλειψη η ανυπαρξία του χριστιανικού στοιχείου, γι’ αυτό και οι σκηνές περιμετρικά του καθρέπτη δεν είναι παρά ιερές εικόνες από τα πάθη του Χριστού για τις οποίες υποστηρίζεται πως ο Γιαν Βαν Άικ χρειάστηκε μεγεθυντικό φακό για να φιλοτεχνήσει.

Οι διαστάσεις του πίνακα είναι 82 cm x 60 cm (λάδι πάνω σε ξύλο) και σήμερα βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου.


Άρθρο μου στο: frapress.gr